Legitieme portie, wat is dit ook alweer?

31 mei 2023 | Door:  Jorge Hermans

In Nederland hebben kinderen recht op een legitieme portie van de erfenis van hun ouders. De legitieme portie is dan de helft wat het kind had kunnen erven. Dit stoelt op de beschermingsgedachte en de ouderlijke zorgplicht.

Voorbeeld: vader is overleden; nalatenschap bedraagt € 210.000 er zijn twee kinderen en een echtgenote. Het normale erfdeel zou dus zijn € 70.000 per erfgenaam (partner telt mee als kind). De legitieme dus € 35.000. In het testament van vader wordt veelal bepaald dat de kinderen hun legitieme portie pas kunnen opeisen bij het overlijden van de langstlevende (art 4:82 BW) omdat veelal in het kader van de verzorgingsgedachte de langstlevende de gehele nalatenschap verkrijgt met een overbedelingsvordering aan de kinderen.

In de praktijk is de legitieme meestal niet een probleem. In bijna alle gevallen gaat de nalatenschap naar de partner (verzorgingsgedachte) en naar de aanwezige kinderen in gelijke delen. Maar wat als de ouder(s) één kind willen onterven.

• Stel kind is gokverslaafd en de ouder is bang dat de erfenis zal worden vergokt.
• Stel kind heeft geen enkel contact met zijn ouder(s).
• Stel kind heeft grote schulden en de legitieme portie komt terecht bij de schuldeisers.
• Stel vader heeft een nieuwe relatie met kinderen. Zijn kinderen uit zijn eerste huwelijk zijn dusdanig gesetteld dan zij hun deel van de erfenis (bezien vanuit de verzorgingsgedachte) niet nodig hebben.

In Nederland heeft dat kind toch altijd nog recht op voornoemd legitieme deel van de erfenis. Bij de aanpassing van de wet Successie in 2003 is de legitieme portie wel aangepast namelijk zodanig dat alleen een vorderingsrecht ontstaat (en geen recht op goederen uit de nalatenschap).

Waarover wordt het legitieme deel berekend?

Legitimaire massa = {aanwezige waarde van de activa +/+ in aanmerking te nemen giften -/- aanwezige waarde schulden)

Vooral de giften zorgen voor de nodige hoofdbrekens. Deze zijn namelijk niet beperkt in de tijd. Een gift aan het Rode Kruis of KWF van € 7.000 15 jaar geleden kàn onderdeel uitmaken van de legitimaire massa. De vraag rijst of de kennis van deze schenking überhaupt (nog) aanwezig is ten tijde van het overlijden van de erflater. Bankgegevens zijn tot 12 jaar terug op te vragen, maar een boekhouding dient tegenwoordig nog maar 7 jaren bewaard te blijven. Het belang voor de legitimaris is natuurlijk evident. Hoe hoger de legitimaire massa hoe hoger zijn legitieme portie. Uiteindelijk zal dit leiden tot een overleg tussen de overige erfgenamen en de legitimaris of er worden rechtzaken gevoerd.

Steeds meer rechtzaken

De legitimaris moet zijn aanspraak op de legitieme portie claimen binnen 5 jaar ná het overlijden van de erflater. Volgens onderzoek zijn er steeds meer samengestelde gezinnen en lijkt daardoor vaker een beroep te worden gedaan op de legitieme portie waar een kind recht op meent te hebben. Uit een onderzoek (uit 2020 van CNR: Centrum voor Notarieel Recht van de Radbouduniversiteit en Netwerk notarissen) blijkt dat maar 18% van de ouders met stiefkinderen de legitieme portie in stand wil houden. 68% is het niet eens met het bestaan van de legitieme portie. Het toenmalig kabinet heeft de vraag/wens vanuit de praktijk om de legitieme portie te schrappen c.q. aan te passen doorgeschoven naar het huidige kabinet. Het huidig kabinet, bij monde van Minister Weerwind (Rechtsbescherming), heeft al aangegeven geen urgentie voor een discussie hierover te zien. In Curaçao en Sint-Maarten is de legitieme portie overigens inmiddels wel wettelijk afgeschaft (respectievelijk in 2012 en 2014.) In de Verenigde Staten en de meeste Angelsaksische landen is het al langer mogelijk om kinderen volledig te onterven.

Zijn er dan geen mogelijkheden om kinderen te onterven?

Stel vader is hertrouwt, maar tussen zijn kinderen en hun stiefmoeder botert het niet. Vader kan dan de legitieme flink inperken door te trouwen in gemeenschap van 99.9% voor de vrouw en 0,1% voor de vader. De legitieme portie is nog steeds van toepassing, maar door bovenstaande verdeling wordt deze wel enorm beperkt. Gezien de risico’s die hieraan kleven voor de man is deze optie overigens maar voor een beperkt aantal personen geschikt!

Tot slot

Gezien het feit dat de discussie over de totstandkoming van het huidige erfrecht 50(!) jaar heeft geduurd ziet het ernaar uit dat de legitieme portie nog geruime tijd voor steeds meer rechtzaken zal gaan zorgen alvorens de discussie voortvarend zal worden opgepakt.
In principe zegt de wetgever eigenlijk; Erflater, we ontnemen (of preciezer geformuleerd) we zijn van mening dat je niet zelf (volledig) mag beslissen wat er gebeurt met je vermogen ná je overlijden. Deze redenatie/betutteling is niet meer van deze tijd. Ik spreek dan ook hier op persoonlijke titel de hoop uit dat de discussie hierover niet nog eens 50 jaar zal duren.