De benarde positie van de accountant in het duurzaamheidsvraagstuk
4 januari 2024 | Door: Laura Slooff
De trend van het afgelopen jaar, en misschien wel de aankomende jaren, is duurzaamheid. Vanuit de overheid, de Europese Unie en de samenleving worden bedrijven opgeroepen om hun activiteiten duurzamer uit te voeren. Om dit te stimuleren zullen sommige bedrijven al vrij snel moeten gaan voldoen aan de verplichting tot het schrijven van een duurzaamheidsverslag. Op zich vind ik dit persoonlijk geen slechte ontwikkeling. Ik ben van mening dat er best wel eens wat beter gezorgd zou mogen worden voor de aarde en haar bewoners. Het moeten rapporteren over duurzaamheid kan daarmee een trigger geven tot het daadwerkelijk ondernemen van acties om duurzamer te opereren. Een bedrijf zal immers geen klanten willen kwijt raken aan de concurrent, omdat dit bedrijf ‘groener’ is. De keerzijde is wel dat het de druk op (middel)grote bedrijven en de accountants wordt verhoogd, maar in deze blog wil ik de focus leggen op de accountant.
In de samenleving, media en de politiek komt regelmatig kritiek op de accountant voorbij. We zijn niet voldoende integer, onafhankelijk, zorgvuldig en/of vakbekwaam. Kortgezegd voldoen we niet aan de fundamentele beginselen van het accountancy beroep. Daarom vind ik het ergens wel ironisch dat de accountant in de duurzaamheidsrapportage ook zo’n belangrijke rol krijgt. Het is immers de bedoeling dat accountants een controle- en/of beoordelingsverklaring gaan afgeven bij deze rapportages. Echter lijkt mij dat juist bij dit type opdracht het risico van het niet voldoen aan de fundamentele beginselen hoger is.
Laten we beginnen met vakbekwaamheid. Vakbekwaamheid komt er in het kort op neer dat de accountant voldoende kennis en kunde heeft om een oordeel te vormen. Een veel voorkomend thema bij duurzaamheidsverslaggeving is stikstof en CO2 uitstoot. Er is echter sprake van meer dan één soort stikstof. Daar komt dan nog bij kijken dat je stikstof en CO2 op verschillende manieren kan meten. Ik denk dat als veel accountants eerlijk zijn dat ze van dit onderwerp, net als ik, weinig kaas hebben gegeten. En ja, je kan een deskundige inhuren om werkzaamheden uit te laten voeren omtrent dit onderwerp. Het inhuren van een deskundige ontheft de accountant echter niet van zijn/haar verantwoordelijkheid om de werkzaamheden te evalueren op het gebied van o.a. kwaliteit en nut. Het zal ook niet de eerste keer zijn dat er een accountant bij de tuchtrechtbank staat, omdat hij/zij onvoldoende kritisch naar het werk van de deskundige heeft gekeken. Lang verhaal kort, duurzaamheidsverslaggeving vraagt wel degelijk specifieke kennis en kunde die zeker niet elke accountant heeft.
Een tekort aan mensen is iets wat in veel segmenten en branches speelt in de economie. In de accountancy is het daarbij niet anders, het beroep wordt door veel mensen als saai, stom of ouderwets beschouwd. De nieuwe vereisten met betrekking tot duurzaamheid zullen de werkdruk binnen de accountancy alleen maar verder verhogen. In het worst case scenario dat er maar beperkt nieuw personeel aangetrokken kan worden zal dit zeer negatieve gevolgen hebben op de werkdruk die mogelijk ook de zorgvuldige uitvoering van de opdracht in gevaar brengt. Daarnaast wordt in sommige gevallen gevraagd om terug te gaan tot het begin van de productieketen voor de duurzaamheidsanalyse. Hierbij stel ik de kritische vraag hoe wij als accountants kunnen vaststellen wat de uitstoot van stikstof of arbeidsomstandigheden zijn van een fabriek in Bangladesh bijvoorbeeld. Dit zal van de accountants ‘nadenkwerk’ vergen over hoe dit zorgvuldig gecontroleerd kan worden.
Dan bestaat er nog de kwestie van de onafhankelijkheid van de controlerend accountant. Stel de accountant toont een rechte rug en weigert een assurance opdracht uit te voeren voor het duurzaamheidsverslag van een bestaande klant, omdat zij onvoldoende deskundig is om een oordeel te kunnen vormen. Het risico bestaat dat zij hierdoor de jaarrekeningcontrole van de klant ook niet meer zal mogen uitvoeren. Kantoren zullen maatregelen moeten nemen om dit risico af te dekken, maar het geeft de samenleving ook weer extra ruimte om te benadrukken dat de accountant helemaal niet zo onafhankelijk is.
De moraal van dit verhaal is dat de duurzaamheidsverslaggeving op zich een mooie ontwikkeling is, maar dat ik bij de uitvoering in de praktijk nog wel kritische kanttekeningen zie. Ik hoop dat daar vanuit de politiek en de samenleving ook naar gekeken wordt wanneer er verdere vormgeving wordt gegeven aan de duurzaamheidsverslaggeving. Een ding is daarbij wel zeker, alleen samen kunnen we bouwen aan een duurzamere planeet.
