Is er eindelijk licht aan het eind van de PAS-tunnel?

22 april 2020 | Door:  Jan Poppe

Stap voor stap wordt door het kabinet gewerkt aan een regeling die een uitweg moet bieden aan een juridisch gedrocht: de regelgeving voor Natura2000-gebieden. Het kabinet komt deze week met beleid om de impasse te doorbreken en zet daarbij een tijdlijn uit voor de komende tien jaar. Doelstelling van het voorgenomen beleid is om in de helft van de stikstofgevoelige natuur onder de kritische grens te blijven. Hiervoor wordt tien jaar lang geld beschikbaar gesteld: elk jaar 300 miljoen euro voor verbetering van de natuur en 200 miljoen euro voor maatregelen om de hoeveelheid stikstof omlaag te brengen.  

Bijzonderheden zijn nog niet bekendgemaakt. De vraag die nu over blijft is: wat betekent het voorgenomen beleid voor alle agrarische bedrijven? Wordt het een zoektocht en een puzzel voor elk bedrijf en voer voor menig keukentafelgesprek in het gezin? Kan het bedrijf nog wel overgaan naar de volgende generatie? Ontstaat er aan de vergunningszijde van het bedrijf duidelijkheid? Of is het aftasten wat je als ondernemer moet doen, zoals nu de 3000 PAS-melders zich afvragen? 

Beeld 

Het beeld ontstaat dat het beleid om het PAS-probleem op te lossen stap voor stap wordt uitgerold. Of zoals de commissie-Remkes heeft aangegeven (december 2019), sector voor sector, de wet voor de woningbouw (December 2019), en dan nu de landbouwDat beeld baseren we op deze uitgangspunten:

• Het rapport Remkes (September 2019) schetst een oplossingsrichting voor Natura2000 gebieden door middle van natuurinclusieve landbouw
• Om het vergunningentraject voor de bouwsector los te trekken wordt (december 2019) een stikstofregister bij wet geregeld
• Het probleem van het beweiden en bemesten wordt voor een deel opgelost door het beweiden te laten vallen onder de vergunning van het bedrijf (Provinciaal beleid 16 april 2020). Er zou dan geen aparte vergunning nodig zijn voor het beweiden, mogelijk nog wel voor het bemesten
• Voor de Natura2000gebieden en de landbouw in het algemeen komt de oplossing in het vormen van robuuste natuur en het opkopen van bedrijf (deze week). Hierdoor zouden de 3000 PAS-melders (nu de bedrijven zonder vergunning als gevolg van de uitspraak van Raad van State 28 mei 2019) een vergunning krijgen.  Voor de kwestbare percelen in de Natura2000 gebieden wordt de stikstofneerslag beperkt, zodat er geen overschrijding is van de kritische depositiewaarde meer is in die gebieden.
• Komend beleid is het krijgen van flexibiliteit in de natuurdoelstelling van Natura2000 gebieden. Hiervoor is eerst afstemming nodig met de EU, om de doelstellingen te wijzigen.

Juridische zorgen

Als er een wettelijke doelstelling komt om de kritische grens voor de helft van de natuurgebieden te bereiken in 2030, zoals de berichten aangeven, dan geeft dat de nodige juridische zorgen:

• normstellend voor de komende tien jaar als inspanningsverplichting voor de agrarische sector of
• af te dwingen bij de overheid als de norm de komende tien jaar niet wordt gehaald?

Een wettelijke norm betekent dat daaraan getoetst kan worden en zoals het Urgenda-arrest laat zien ook af te dwingen is. De zorg is dat het jaren kan duren, de sector in onzekerheid verkeert en zij juist na alle juridische zorgen over het PAS-systeem recht heft op helderheid en waarborging van het bedrijf voor de komende jaren.

Pijnlijke les

Het wettelijk kader van de plannen moet robuust zijn. Niet alleen onze boeren kijken toe, maar ook de woningbouw, de economie en de mensen van de komma’s en de punten. Wie zijn dat (diverse groepen die met de wet in handen een wapen hebben om het agrarisch bedrijf aan te tasten. Het omschrijven op een nette manier zonder te kwesten is de bedoeling, juridisch hebben zij gelijk alleen de wet heeft een weeffout die met diezelfde wet in handen een wapen is? De invoering van het PAS-systeem is een belangrijke maar pijnlijke les geweest. Het definiëren van natuur in Nederland en daarbij de aanwijzing van de Natura2000-gebieden heeft een diep en zeer emotioneel spoor getrokken in agrarisch Nederland.  

Nieuwe procedures

Belanghebbenden hebben met de wet in de hand een instrument tot handhaving. Laat de les geleerd zijn door niet een doelstelling in de wet op te nemen. Als voor het beweiden geen vergunning nodig is, zal dit nieuwe procedures aanwakkeren. Terwijl de PAS-les juist leert dat robuuste wetgeving met flexibiliteit voor de belangen van de agrariër nodig is. Een muizengaatje - zoals de uitspraken van het CBB inzake fosfaatwetgeving - geeft geen houvast voor een bedrijf. Niet dat muizengaatje moet de oplossing zijn voor het voortbestaan van het agrarisch bedrijf, maar een helder wetgevingskader met de benodigde flexibiliteit. 

Steun 

Er waren lovende woorden voor een doorpakkende minister Schouten met de 650 miljoen euro voor de hard geraakte agrarische sector (fritesaardappelen, sierteelt en sommige andere tuinbouwbedrijven). De voorwaarden van die steunmaatregelen worden de komende week of weken bekend, waarbij de uitvoering in handen komt te liggen van de RVO.

Naast deze steun voor de sector komt er dus een financiële oplossing voor een juridisch gecreëerd probleem door 5 miljard euro voor de komende tien jaar beschikbaar te stellen, 500 miljoen euro per jaar: 300 miljoen euro voor robuuste natuur en 200 miljoen euro voor het opkopen van bedrijven. Er is geld voor de oplossing van het juridische gedrocht. Als deze financiële steun betekent dat stikstofruimte ontstaat en het resultaat van  extern salderen behouden blijft voor de landbouwsector, is er al een doelstelling gerealiseerd.

Eerlijke prijs

Ook een andere doelstelling kan mogelijk worden bereikt in deze coronatijd: een eerlijke prijs voor het Nederlands product. Het overlaten van die prijs aan de afnemers van het product geeft te veel vragen en onzekerheden voor een sector die een vitaal en belangrijk onderdeel is van de samenleving. Het is nog altijd onderhandelen tussen ongelijke partijen met een aan bederf onderhevig product. Dat verdient de sector niet, zeker niet na de zware wissel van de PAS- en fosfaat- rechtspraak op haar bedrijfsvoering. 

Doorkijk 

Op macroniveau ontstaat langzamerhand duidelijkheid over de oplossingsrichting voor het stikstofprobleem. Op bedrijfsniveau laat de inkijk in het komende beleid ruimte open om eigen inzichten verder te ontwikkelen. De sector staat niet stil. Ontwikkelingen gaan door, ook in strategische keuzes zoals verbreden of verplaatsen van de focus op een bepaald type bedrijf. Het wordt een uitdaging om samen de strategische keuzes te maken aan de hand van de contouren van het provinciaal en overheidsbeleid. Kortom, om vanuit de inkijk te handelen in het eigen bedrijf en een strategie te kiezen. Ben je klaar voor de doorkijk naar de toekomst?