Veel extensiever boeren bij Natura 2000

17 mei 2022 | Door:  Hans de Bie

Een lastig aspect in de gebiedsgerichte stikstofaanpak betreft bedrijven nabij Natura 2000-gebieden. Moet je blijven, verbreden, verkassen of misschien zelfs stoppen? Dit zijn ook de opties zoals het Rijk die schetst in de Hoofdlijnennotitie van minister Natuur en Stikstof Christianne van der Wal op 1 april. Een blauwdruk is er niet. Wel bedrijfskundige, juridische, fiscale en vergunning technische aandachtspunten. Alfa accountants zet ze per toekomstscenario op een rij, geënt op het fictieve melkveebedrijf van Cees en Alexia. De derde aflevering: Cees en Alexia blijven boeren op de huidige locatie, maar gaan sterk extensiveren en verduurzamen.

Het melkveebedrijf van Cees en Alexia

Vader Cees en dochter Alexia boeren samen in een vennootschap onder firma (v.o.f.).  Hun melkveebedrijf ligt binnen een straal van 250 meter van een Natura 2000-gebied, waarvan de kritische depositiewaarde (kdw) ver is overschreden. Cees is gehuwd met Astrid, zij hebben samen 3 kinderen (dochter Alexia 28 jaar, zoon Henk 26 jaar en zoon Jasper 20 jaar). Astrid en Cees hebben in privé de woning naast de bedrijfsgebouwen, deze woning is in 2001 gebouwd.

Het bedrijf heeft 105 melkkoeien, 85 stuks jongvee, 5.400 kg fosfaat en 35 hectare landbouwgrond. De financiering bestaat uit een hypothecaire geldlening van € 1.035.000, waarvan de rente is  vastgelegd tot december 2022. De bedrijfsgebouwen zijn in 2001 en 2002 gebouwd en de laatste uitbreiding heeft plaatsgevonden in 2015. Er is sprake van een traditionele roostervloer met een drijfmestkelder eronder. Het bedrijf beschikt over een geldige Nb-vergunning.

Alexia wil het bedrijf overnemen; de andere kinderen hebben geen interesse. Bij of na de bedrijfsovername (planning 2028) is het nodig om te investeren in stalsystemen ter grootte van €250.000. De privé woning heeft een WOZ-waarde van € 365.000. De bedoeling van Cees en Astrid is om een nieuwe woning aan de rand van het dorp aan te kopen, zonder financiering. Voor de aankoop hebben zij een bedrag nodig van € 475.000.

In een reeks van vijf artikelen behandelen we 5 mogelijke toekomstscenario’s voor dit bedrijf:

1. Alexia neemt bedrijf over en blijft boeren op bestaande plek met zelfde aantal koeien
2. Alexia en Cees kiezen voor verplaatsen, na verplaatsing neemt Alexia het bedrijf over
3. Alexia neemt bedrijf over en blijft boeren op bestaande plek. Gaat wel afschalen en verduurzamen (kringlooplandbouw).
4. Alexia neemt bedrijf over en blijft boeren op bestaande plek. Gaat wel afschalen en verbreden.
5. Alexia neemt bedrijf toch niet over en Cees gaat stoppen

Stel je boert al generaties lang op deze plek. Een prachtige plek met veel emotionele waarde, juist omdat je familie er al zo lang boert. Maar ook een plek waar het gewoon fijn boeren is vanwege het natuurschoon en de positie die je daarin hebt gecreëerd als boer. Maar laat die plek nu juist liggen tegen een Natura 2000-gebied aan, waar de kritische depositie waarde (KDW) ruimschoots wordt overschreden. Wat doe je dan? De druk wordt opgevoerd door gebruik te maken van een opkoopregeling, maar dat wil je gewoon niet. Dat is het derde scenario in de stikstofreeks van Alfa accountants. Het scenario waarbij het fictieve melkveebedrijf van Cees en Alexia een omslag maakt en sterk gaat extensiveren en verduurzamen, zodat de stikstofuitstoot daarmee fors wordt verlaagd en ze niet alleen juridisch maar ook maatschappelijk geaccepteerd (‘licence to produce’) kunnen blijven boeren op de huidige plek.

Van 105 naar 70 koeien

De extensiveringsslag gebeurt doordat Cees en Alexia gemiddeld 35 koeien minder gaan houden; van 105 naar 70 koeien. Alfa bedrijfskundige Arjan de Jong wijst hierbij meteen op een belangrijke financiële vraag: ‘kunnen Cees en Alexia aan hun financiële verplichtingen blijven voldoen als ze minder koeien gaan houden?’ Nu is het zo dat het roer omgooien niet alleen maar geld kost, het kan ook geld opleveren. Dat allemaal goed in kaart brengen begint daarom met het maken van een juiste doorrekening! Hoeveel minder melkgeld komt er binnen, maar ook een inschatting van lagere kosten. De Jong wijst op de mogelijkheid biologisch te gaan boeren met een hogere melkprijs na de omschakelperiode. De Jong: ‘en ga ook eens onderzoeken welke andere gewassen je zou kunnen telen naast gras en mais om de kringloop verder sluitend te maken.’ In de doorrekening zou volgens hem ook opgenomen moeten worden welke kosten gepaard gaan met verlaging van de stikstofuitstoot. Dat zijn ‘aan de voorkant’ zoals De Jong dat noemt managementmaatregelen als minder ruw eiwit (RE) in het krachtvoer en rantsoen, meer beweiding, minder kunstmest, etc. ‘Die kosten vaak geen geld, maar besparen juist kosten.’ Maar Cees en Alexia ontkomen er waarschijnlijk niet aan te investeren in een emissiearme stal. De extra kosten voor deze ‘maatregel aan de achterkant’ horen in de doorrekening thuis. Extra kansen liggen er bij het toepassen van nog meer beweiding (extra premie), maar zeker ook het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) vanaf 2023 dat ‘de landbouw verder wil verduurzamen door toekomstbestendig boeren sterker te belonen’ zo valt te lezen op de site van RVO. De Rijksdienst heeft een zogenoemde Simulatietool waarmee je als boer kunt kijken welke eco-activiteiten je kunt doen om punten te halen. Welke activiteiten goed bij je bedrijf passen en hoe je niet-productieve grond kunt inzetten voor je bedrijf. Deze tool wordt dit jaar aangepast vanwege de nieuwe GLB.

Verkoop fosfaatrechten

Minder koeien betekent dat Cees en Alexia fosfaatrechten kunnen verkopen. Fiscalist Arne de Beer van Alfa wijst daarbij op het feit dat je die verkoop fiscaal kunt afboeken op nieuwe investeringen. Een ander aandachtspunt is dat goed in kaart gebracht moet worden welke natuur- en landschapssubsidies fiscaal wel en welke niet fiscaal zijn vrijgesteld. Waar De Beer verder op wijst zijn de kosten om de bestaande stal emissiearm te maken. ’De vraag die dan aan de belastingdienst moet worden gesteld is of die kosten in een keer ten laste van de winst mogen worden gebracht. Dus in een keer aftrekbaar zijn.’ Een ander fiscaal aandachtspunt betreft het moment van bedrijfsovername. Als dat voor de extensiveringsslag gebeurt, dan wijst De Beer op wat heet de voortzettingseis van de bedrijfsopvolgingsregeling. Die schrijft voor dat je het bedrijf na overname in een periode van 5 jaar niet mag staken, maar ook niet gedeeltelijk mag staken. ‘Een soepele benadering vanuit de Belastingdienst zou hierbij zeer wenselijk zijn’, aldus De Beer. Hij wijst verder op het feit dat wijzigingen in de bedrijfsvoering kort na de bedrijfsovername ook een probleem kunnen zijn voor de vrijstelling overdrachtsbelasting. ‘Tegen die achtergrond kan het zinvol zijn om de extensiveringsslag uit te voeren ruim voordat het bedrijf wordt overgedragen.’ Dat zijn dus twee redenen om eerst te extensiveren en dan het bedrijf over te nemen. Maar daar staat tegenover waarschuwt De Beer dat er ondertussen fiscale argumenten zijn om een bedrijfsoverdracht juist niet te lang uit te stellen, onder andere de mogelijkheid dat de bedrijfsopvolgingsregeling in de toekomst juist beperkt wordt. 

Waarde grond

Jan Poppe, jurist bij Alfa accountants, legt het vergrootglas op de toekomstige waarde en verkoopbaarheid van het bedrijf na de genoemde extensiveringsslag. ‘Om te beginnen moet ze scherp hebben of het omschakelen naar een andere exploitatievorm gevolgen voor de waarde van de grond.’ De Alfajurist verwijst hierbij naar een in zijn ogen belangrijke passage in de Hoofdlijnennotitie die Van der Wal, minister Natuur en Stikstof, naar de Kamer heeft gestuurd. Daarin heeft ze het over landschapsgronden. Letterlijk schrijft ze: ‘Landschapsgrond kan een nieuwe vorm bieden om een permanente wijziging van de status van landbouwgrond in natuurlijk beheer naar extensieve natuurinclusieve landbouw te bereiken via eenzelfde systematiek als bij wijziging naar natuurgrond.’ Het is nog afwachten wat de kansen en voorwaarden zijn van deze voorgestelde permanente omvorming van landbouwgrond naar landschapsgrond. Medio dit jaar wil de minister in conclaaf met provincies, gemeenten en andere belanghebbende organisaties in het landelijk gebied, waarna er meer duidelijk zal worden.

Toekomstperspectief

Waar Poppe vooral op wijst is het toekomstperspectief van het bedrijf zo dicht tegen een Natura 2000-gebied aan. ‘Je moet messcherp hebben wat je allemaal kunt als je gaat extensiveren. Alexia schakelt om, maar heeft daardoor nog steeds geen garantie dat ze kan blijven zitten. Ook als de Natuurvergunning op orde is.’ De Alfajurist wil Alexia voorhouden dat ze zich goed moet afvragen of het bedrijf in de toekomst makkelijk verkoopbaar is. ‘Of is zij de laatste generatie die hier boert? Dan kan blijven zitten en afschalen wel eens een pyrrusoverwinning blijken te zijn.’ Waarmee Poppe nadrukkelijk adviseert goed met de provincie te gaan praten over de mogelijkheden van verplaatsing en niet coûte que coûte willen blijven boeren waar de familie al generaties lang boert. Hoe moeilijk dat ook is!

Alfa helpt

De druk op bedrijven tegen een Natura 2000-gebied aan is hoog. Dat merken de medewerkers van Alfa Accountants & Adviseurs bijna dagelijks. Deze serie verhalen maakt duidelijk hoe gecompliceerd kiezen is. En wat er allemaal niet komt kijken bij welke keuze je ook maakt. Daarom gaat Alfa je helpen. Het kan zijn dat een Alfa-specialist al contact met je heeft opgenomen. Maar daar hoef je natuurlijk niet op te wachten. Neem gerust contact op met een specialist van Alfa via het dichtstbijzijnde kantoor.

Lees alle actualiteiten op het gebied van stikstof op onze speciale pagina.